75 rocznica deportacji Żydów ze Świnoujścia
Została tylko jedna osoba
Gustav Kantorowicz przy Grosser Markt 3 handlował dywanami. Informacja o jego losie znajduje się pod artykułem.
Foto: arch.
75 lat temu, 12 lutego 1940 roku wszyscy mieszkający jeszcze w Świnoujściu Żydzi zostali deportowani w okolice Lublina. Był to pierwszy transport ze Szczecina i regionu, którym objęto około 30 procent przedstawicieli narodowości żydowskiej. Dla tych, którzy pozostali, także nie było ratunku. W dniu zakończenia II Wojny Światowej w Świnoujściu żyła tylko jedna osoba pochodzenia żydowskiego.
11 lutego 1940 r. w każdym żydowskim mieszkaniu członkowie Gestapo lub SS odczytali nakaz deportacji. W trybie natychmiastowym, pod nadzorem, należało zapakować swój dobytek. Jedną walizkę na osobę.
Świnoujskich Żydów wywieziono koleją początkowo do Szczecina. 12 lutego pociąg ruszył w czterodniową podróż na wschód, w srogim mrozie, bez zaopatrzenia w żywność i wodę. Większość deportowanych została skierowana do getta w oddalonej o 25 km od Lublina miejscowości Piaski, a najstarsi do Bełżyc.
Początkowo w gettach panowały bardzo trudne warunki, jednak jeszcze bez znamion masowego ludobójstwa. Dzięki prowadzonej ewidencji ludności, stąd znamy tożsamość niektórych deportowanych osób. Sprawozdanie Rady Żydowskiej z Piasków z dnia 8 września 1940 roku podaje, że w tamtejszym obozie żyło jeszcze sześciu Żydów przywiezionych ze Świnoujścia.
Ostateczne „rozwiązanie kwestii żydowskiej", jak eufemistycznie naziści nazywali masową zagładę ludności żydowskiej, nastąpiło w gettcie 28 października 1942 roku. Wszystkich mężczyzn zdolnych do pracy wysłano do obozów koncentracyjnych. Starcy, kobiety, dzieci i chorzy zostali tej nocy wymordowani.
Dziś w mieście nie pozostało zbyt wiele śladów po gminie żydowskiej. W 1819 roku, kiedy Świnoujście ze swoją ponad 3 tysięczną populacją stało się miastem powiatowym, żyło w nim 9 Żydów. 40 lat później, kiedy ukończono budowę latarni morskiej, w mieście powstała również synagoga. W pierwszych latach XX w. liczebność gminy urosła do 136 osób. Po przejęciu władzy przez NSDAP w 1933 roku większość żydowskich rodzin zdecydowała się na opuszczenie miasta, a pod koniec 1938 roku wszystkie osoby posiadające polski paszport zostały deportowane na teren Polski.
Podczas Kryształowej Nocy (9/10 listopada 1938 r) zdewastowano wszystkie żydowskie sklepy i część domów. Synagoga została doszczętnie spalona, cmentarz zdemolowany a dom pogrzebowy spalony. Ci którzy uniknęli aresztowania, zostali wywiezieni w okolice Lublina 12 lutego 1940 roku.
Kiedy kończyła się II Wojna Światowa, w Świnoujściu mieszkała tylko jedna osoba pochodzenia żydowskiego - dr Eugen Bibergeil.
Dr Bibergeil przyszedł na świat w 1879 w żydowskiej rodzinie, jednak już jako dziecko został ochrzczony. W Świnoujściu mieszkał ze swoją drugą żoną, która cieszyła się statusem aryjskiej chrześcijanki oraz dwójką ich dzieci - Horstem i Ruth. Wszyscy byli członkami pruskiego Kościoła Ewangelicko - Luterańskiego. Rodzina była zaprzyjaźniona z wieloma ważnymi w środowisku lokalnym osobami. W październiku 1938 roku, tuż po aresztowaniu i osadzeniu dr Bibergeila w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen, wstawił się za nim sam pastor kościoła Gerhard Stief. Po powrocie z obozu w grudniu 1938 roku, lekarz wycofał się z życia towarzyskiego.
Podczas wojny dr Bibergeil pracował jako ordynator w świnoujskim szpitalu. Po 1945 roku został zmuszony do opuszczenia miasta. Do lat 50-tych praktykował w szpitalu w Heringsdorfie. Jego dzieci, uznane za „półżydów”, także przeżyły wojnę.
[Zdj.] Na liście deportacyjnej brak dwóch nazwisk: dr Ernesta Margoninsky'go, okulisty pełniącego funkcję przewodniczącego gminy, który prawdopodobnie opuścił miasto w połowie lat 30-tych oraz Gustava Kantorowicza. Handlowiec przed Margoninskym, do 1930 roku, przewodniczyl gminie żydowskiej w Świnoujściu. Później przeprowadzil sie do Berlina, skąd 11 czerwca 1942 roku został deportowany do obozu koncentracyjnego w Terezinie i tam zamordowany 19 stycznia 1943 roku.
DOŁĄCZ DO NAS: